1600'lü yıllar Hollandası'nda anatomik incelemeler halka açık şekilde "anatomik tiyatro" adı altında yapılan sosyal aktivitelerdi. Belirli bir ücret ödeyerek halktan insanlar bu aktiviteye katılabilirlerdi. Eserde işlenen anatomik inceleme de 31 Ocak, 1632 tarihinde yapılan gerçek bir anatomik incelemeyi resmetmektedir. İncelemeyi yapan cerrah, Dr. Nicolaes Tulp, beraberinde bir yakın izleyiciler grubu ile resmedilmiştir.
Anatomik incelemenin gerçekte 5 gün sürdüğü bilinmektedir. Fakat normal şartlarda ilk iki günde gövde ve kafada incelemeler yapıldıktan sonra 3. günde üyelere geçilmesi bir kuraldır. Halbuki eserde Rembrandt koldan başlamış bir incelemeyi tercih etmiştir. Dolayısı ile burada gerçek anlamda bir "anatomi"den* söz etmek de mümkün değildir. İncelemenin yapıldığı masanın ucunda, resmin sağ köşesinde büyükçe bir anatomi kitabının açık durduğunu görürüz. Dr. Tulp'un bir yandan incelemeyi yaparken diğer yandan kitaptan kavramlar açıklıyor olması muhtemeldir.
Eserdeki katılımcıların hepsi tıpkı anatomik incelemeyi izlemeye gelen dönem Hollandalıları gibi, resimde yer alabilmek için Rembrandt'a ödeme yapan halktan seçkin insanlardır. O dönemde böyle bir etkinliği bu şekilde en yakından izlemenin ne denli prestijli olduğu bilindiği için bu eserde portrelerinin yer almasının da bu seçkin katılımcılara bir çeşit gurur sunmuş olacağı kesindir. Aynı zamanda resimde güzel ve özenli törensel giysiler içinde yer alıyor olmaları dönemde bu tarz kamuya açık olaylara verilen önemi gösterir. Bugün resimdeki figürlerin hepsinin ismi bilinmektedir. Dr. Tulp'un sağ tarafında arkada yer alan figürün elindeki parşömen katılımcıların isimlerini ve olayın tarihi açıkça göstermektedir.
Resimdeki figürlerin doktor olmadıklarını anlamak kısa bir incelemeden sonra çok da zor değildir aslında. Nitekim, ön kısımda yer alan dikkatli üç izleyici dışındakiler ne olayla ne de Dr. Tulp ile ilgilidirler. Soldaki ikisi tamamen olaydan dikkatlerini ayırmışken, arkadaki iki figür ise eserin seyircisine bakmaktadırlar. Dr. Tulp ise kadavraya veya hemen yanı başındaki katılımcılara bakmak yerine bakışlarını daha ileriye, anatomik incelemeyi izlemeye gelmiş kalabalık izleyici topluluğuna yöneltmiştir. Bu bakış tarzı Dr. Tulp'un duruşuna bir rahatlık ve özgüven ekler.
Rembrandt resimdeki figürlerin her birini ayrı birer portre çalışması gibi ele alarak son derece gerçekçi yüz ifadeleri ortaya koymuştur. Aslında bu resim bir grup figür içeren tablodan çok birçok portrenin birleşiminden oluşan bir portreler grubudur. Dönemde önem arz eden kişinin portresinin yapılması geleneğinin çoklu biçimde uygulanışı portresi yapılanlar için de daha düşük bir maliyet taşıdığı için oldukça popülerdi.
Eserde Dr. Tulp'un incelediği koldaki kas grubunu seyircilere göstermek amacı ile çektiği gözlemlenebilir. Bir yandan sol eli ile yaptığı hareket başta anlamsız gibi görünse de aslında eylemini açıklamaktadır. Özellikle hemen önde yer alan iki dikkatli izleyiciye dikkat edilirse birinin Dr Tulp'un eline, diğerinin de kadavranın açık koluna baktığı görülür. Dr. Tulp, hemen birazdan çekeceği kas grubunun elin parmaklarında nasıl kasılmalara neden olacağını sol eli ile işaret etmekte, izleyiciler ise bunu dikkatle gözlemlemektedir. Bu noktada Rembrandt'ın bir zaman periyodundaki anlık görüntüyü ne denli başarılı biçimde dondurup resmettiğini anlarız.
Rembrandt, Caravaggio'nun "chiaroscuro" tarzından (Şüpheci Thomas ve İsa Mesihin Mezarı Tablosu) etkilenerek oluşturduğu eserinde geri planda koyu bir fon ve karanlık tonlar kullanırken parlak renklerle figürleri ön plana çıkarmıştır. Figürlerden daha da parlak tonlarda en açık renkle betimlenmiş olan kadavra resmin en dikkat çekici figürüdür. Canlı figürler ile ölü arasındaki zıtlık bu şekilde vurgulanırken, ölüm ve yaşam arasındaki ayrım da çizilmiş olur. Benzer şekilde canlı figürlerin yüzleri yumuşak tonda bir ışıkla özenle aydınlatılıp gövdeleri karanlıkta bırakılırken, kadavranın başı karanlıkta iken gövdesi tamamen aydınlatılmış; iki dünya arasındaki fark vurgulanmıştır.
Not:
* Anatomi: Kelime Yunanca Kesip Açmak anlamına gelir. Gövde kesilip açılan bir bölge görülmediği için resimdeki eylemi tam olarak anatomik inceleme olarak tanımlamak uygun değildir.
Konum: Mauritshuis Kraliyet Resim Galerisi "Mauritshuis", Lahey
Tarih: 1632
Dönem: Barok
Alt Grup: Felemenk Barok "Dutch Baroque"
