Picasso'nun en ünlü eserlerinden biri olan Guernica, adını 1937'de İspanyol İç Savaşı sırasında İspanyol Milliyetçi Güçlerinin yönlendirmesiyle Alman ve İtalyan savaş uçakları tarafından bombalanan Kuzey İspanya'daki köyden almıştır. Bombalamayı trajik kılan en önemli sebep aslında Guernica'nın stratejik bir nokta olmaması ve erkekler savaşta olduğu için hemen hemen tamamen kadın ve çocuklardan oluşan birkaç bin kişilik nüfusa sahip küçük bir köy olmasıdır. Dolayısıyla bombalama aslında bir savaş stratejisi değil, sadece bir gövde gösterisi amacıyla yapılmış bir saldırıdır. Bu da bombalamanın insanlık dışı yönünü ortaya koymaktadır.
Cumhuriyet destekçisi Picasso, İspanyol Cumhuriyet Hukumeti tarafından aynı yıl Paris'te yapılacak olan Dünya Fuarı'ndaki Uluslararası Sanat ve Teknoloji Sergisi'nde sergilenmek üzere bir büyük duvar resmi yapması için görevlendirilir. Picasso'nun bu sergi için ürettiği Guernica, savaşın beraberinde getirdiği trajediyi ve özellikle de masum olan bireyler üzerinde ne denli büyük acılara sebebiyet verdiğini yansıtmaktadır. Bu eser dünya çapında anıtsal bir statü kazanmış ve savaşın trajedileri anımsatan bir görsel, savaş karşıtı bir sembol ve barışın simgesi haline gelmiştir. Gösterildiği sergilerde büyük yankı getiren Guernica, dünya çapında en çok tanınan eserlerden biri olmuş ve tüm dünyanın dikaktini İspanyol İç Savaşı'na çekmeyi başarmıştır.
Guernica 3.5 m'ye 7.8m ölçülerinde geniş bir duvar resmi boyutlarında bir tuval üzerine yağlı boya tablodur. Görkemli boyutları siyah, gri ve beyaz gibi donuk üç renkten oluşan sessiz, içedönük, bunaltıcı ama etkili bir kompozisyonla doldurulmuştur. Birkaç farklı bölümün bir araya gelmesi ile Guernica'nın bombalanmasına dair bütünlük içinde bir duruşu yansıtır. Picasso'nun soyut tarzı seyircinin ilk bakışta resmin merkezine odaklanmasını zorlaştırır ve resmin bütünlüğü ve figürler ancak ayrıntılı bir inceleme sonrasında ortaya çıkmaktadır.
Eserdeki ayrıntılar yıllar boyu farklı şekillerde incelenmiş ve yorumlanmıştır. Fakat, maalesef eserdeki figürlerin anlamları tam olarak hiçbir zaman açıklanamamıştır. Picasso eserle ilgili açıklama yapması istendiğinde şu sözleri söylemiştir: "... bu bir boğadır, bu da bir at... Eğer tablolarımdaki belirli şeylere anlamlar yüklerseniz bunlar çok doğru olabilir; ama bu anlamları vermek benim fikrim değil. Sizin ulaştığınız fikirlere ve sonuçlara ben de ulaştım, fakat içgüdüsel ve bilinçsiz olarak. Resmi resim olsun diye yaptım, nesneleri de oldukları gibi resmettim..."
Eserin içinde yer alan insanlar, hayvanlar ve binalar karmaşa ve şiddet içinde çarpık formlarda yansıtılmıştır. Bu figürleri inceleyecek olursak:
1) Eser kapalı bir odanın içinde geçmektedir. Resmin en solundaki açık renkli geri plan sanki bu odanın dışa açılan duvarını yansıtmaktadır. Figürlerin çoğunda da bu aydınlık kısma doğru bir yöneliş görülür.
2) En soldaki figür resmin en dikkat çekici figürlerinden biri olan boğa figürüdür. Boğa İspanyol kültürünün önemli simgelerinden biridir. Boğanın kuyruğunun alevler ve tüten duman şeklinde yapılmış olması savaşa dair bir göndermedir.
3) Boğanın hemen altında izlediği kadın figürü çığlıklar içinde haykırmaktadır, çünkü kollarında ölü bebeğini tutmaktadır. Bebeğin cansız başı, kolları ve ayakları kadının ellerinden sarkmaktadır.
3) Resmin tam ortasında acı içinde kişneyen bir at başı kendini gösterir. Dikkatli incelendiğinde atın gövdesi ve bacakları da görülebilir. Atın çektiği acının sebebini anlamak güç değildir: karnının bir tarafından bir mızrak girmiş ve ucu ön taraftan çıkmıştır. Atın resimde Guernica'nın - hatta İspanya'nın - savaş boyunca acı çeken insanlarını temsil ettiği düşünülür.
4) Atın altında yerde yatan figür parçalara ayrılmış ölü bir adamı betimler. Kopmuş kolundaki eli ile kırık bir kılıç tutmakta, bu kılıçtan ise bir çiçek filizlenmektedir. Adamın sol taraftaki diğer kolunun açık avcundaki kesikler ve izler elleriyle iş yapan işçi ve köylü sınıftan biri olduğuna yorulabilir.
5) Atın başının hemen üstünde göz şeklini almış bir ampül yanmaktadır. Bu ampul işkence odalarında yakılan çıplak ampullere dair bir semboldür. Aynı zamanda İspanyolca'da ampul anlamına gelen "bombilla" kelimesini de hatırlatan bu figür, kelimenin ikinci anlamı olan "bomba"yı da seyirciye çağrıştırır.
6) Atın sağ tarafında endişeli yüzü ile küçük bir pencereden içeri süzülen bir kadın figürü görülür. Bir eli ile tuttuğu gaz lambası yanan ampule çok yakın yerleştirilmiştir. Bu şekilde her iki ışığın arasındaki çatışma belirtilir ve gaz lambası umudun simgesi olarak resimde yerini alır.
7) Gaz lambalı kadın figürünün altında soldan sağa doğru hareket eden ve ampulün ışığına boş bakışlarla kilitlenmiş bir kadın figürü daha görülür. Geriden gelen bacağının bozulmuş şeklinden yaralı olduğu ve diğer eliyle bacağını destekleyerek ilerlemekte olduğu düşünülebilir.
8) Boğanın, yas tutan kadının ve atın dillerinin sivri hançerler şeklinde resmedildiği görülür. Bu hançerlerin bağırmayı simgelediği düşünülebilir.
9) Boğanın ardındaki duvara kazınmış bir beyaz güvercin motifi görünür. Güvercin, kanarlarından birinde barış simgesi bir zeytin dalı tutmaktadır, ve gövdesinin üzerindeki açıklıktan beyaz renkli ışık ortama yayılmaktadır. Bu ışığın da tıpkı gaz lambası ışığı gibi umudu simgelediği düşünülebilir.
10) Resmin en sağında alevler içinde kalmış, çığlık atan bir adam figürü görünür. Bu figürün sağ elinin bir uçak görünümünde çizilmiş olması bombalayan uçaklara yapılmış bir göndermedir.
11) Resmin sağ kenarındaki koyu renkli duvar üzerinde yer alan açık kapı resimdeki odanın varlığını doğrular.
Görünen figürlerin dışında ayrıca Guernica'da gizli figürlerden söz edilebilir:
* Atın gövdesi üzerinde yer alan kafatası;
* Atın hemen altında yer alan ve atın karnını deşen ikinci bir boğanın kafası (Boğanın burnu atın dizi yere dokunan bacağının diz noktasındadır ve kafası hafif sağa doğru çevrilmiştir ve boğanın boynuzu atın göğsüne saplanmıştır)
Picasso'nun amacı katliamı dış ve iç yüzüyle birlikte seyirciye yansıtmaktır. Bu amaçla savaşın insanı nasıl hayvani boyutlara indirgediğini vurgulamaktadır. Boğaların resimdeki amacı savaşın insani ve hayvani yönlerini birden vurgulamaktır. Soldaki boğa durmuş acı içinde haykıran kadını izlerken diğer gizli olan boğa atın gövdesini deşmektedir.
Farklı yorumlamalara göre resmin yukarısındaki ampulün Tanrı'yı temsil ettiği düşünülmektedir. Ampulün varlığı insanlığın savaş ve şiddet karşısında tanrıya sığınmak dışında ne kadar çaresiz kaldığını göstermek olabilir. Aynı zamanda tanrıyı bir insan yapımı araçla ifade etmek aslında Picasso'nun tanrıdan gelecek hiçbir kurtuluşun olmayacağını düşündüğü yönünde de yorumlanabilir.
Resmin en sağındaki kapı ile ilgili de farklı yorumlamalar bulmak mümkündür. Bu kapı resmin içinde sıkışıp kalanlar için bir kaçış yolu ve umut vaad ediyor gibi görülebilir. Nereye açıldığı belli olmayan bu kara kapı aynı zamanda kurtuluşa veya yaşanan olaylara karşı kayıtsızlığa yönlendirecek bir geçiş olarak da düşünülebilir.
Guernica, karmaşık anlatımına rağmen ayrıntılarındaki basit ama çarpıcı imgeler sayesinde seyirci üzerinde yaratılmak istenen dehşet, acıma ve çaresizlik hislerini oluşturmayı başarabilmiştir. Eser dünya çapında savaşa ve şiddete karşı duyulan tepkinin en güzel yansımalarından biri olmuş ve yapımından beri geçen üç çeyrek asır boyunca insanları savaşın kötülüklerine dair uyarmaya devam etmiştir.
Picasso'nun eser üzerinde çalışmakta iken söylediği aşağıdaki sözler de hem eserin, hem de Picasso'nun savaşa ve şiddete dair tepkisini açık ve net biçimde ortaya koyar:
"İspanyol mücadelesi gericiliğin insanlara ve özgürlüğe karşı savaşıdır. Benim bir sanatçı olarak tüm hayatım gericiliğe ve sanatın ölümüne karşı sürekli bir mücadeleden ibarettir. Nasıl olur da bir an herhangi biri gericiliğe ve ölüme destek verdiğimi düşünebilir?... Üzerinde çalıştığım panelde - ki ona Guernica adını vereceğim - ve diğer tüm eserlerimde İspanya'yı bir acı ve ölüm okyanusunda boğan askeri sınıfa karşı duyduğum iğrenmeyi ifade ediyorum."
Konum: Kraliçe Sofia Müzesi "Museo Reina Sofia", Madrid
Tarih: 1937
Dönem: Modernizm
Akım: Kübizm "Cubism"
